ابزار مالی مشتقه به ابزاری گفته می شود که ارزش آن از ارزش یک پدیده دیگر مشتق شده باشد. پدیده ای مثل کالا، اوراق بهادار، یک شاخص ، واحد پولی و … .ابزارهای مشتقه فراوانی وجود دارند اما معروفترین آنها، قراردادهای آتی (Future) و قراردادهای اختیار (Option) می باشد. ابزار مشتقه جهت پوشش ریسک به کار می روند. پوشش ریسک در واقع کم کردن تاثیر و بالا بردن مقاومت در برابر نوسانات ارزش دارایی یا شاخصیست که مد نظر ما می باشد. برای روشن شدن این مطلب می توانید به مطلب «قراردادهای آتی ابزار پر ریسک یا کاهش ریسک؟ » در همین سایت مراجعه بفرمایید.
می گویند تاریخچه معاملات آتی به قرون وسطی بر می گردد. اما بعضی تحقیقات نشان می‌دهد که در یونان باستان نیز معاملاتی شبیه آنچه که امروز آتی می دانیم صورت می گرفته. اما در هر صورت اولین بار به طور نظام مند این معاملات در سال 1848 در بورس شیکاگو برای کالاهای کشاورزی انجام شد. ابتدا خریداران این نوع قرارداد خریداران واقعی بودند که می خواستند در آینده به خرید یا فروش کالا اقدام کنند. اما به زودی سفته بازان که معامله آن را پر سود دیدند وارد این بازار شدند و این بازار با سرعت رشد کرد.
قرارداد آتی چیست؟
برای توضیح قرار داد آتی معاملات را به چند بخش کلی تقسیم می کنیم:
معملات نقدی: کالا اکنون ارائه می شود، بهای آن نیز اکنون پرداخت می شود.
معاملات نسیه: کالا اکنون ارائه می شود، بهای آن بعدا پرداخت می شود.
معاملات سلف: کالا در آینده ارائه می شود، بهای آن اکنون پرداخت می شود.
معاملات آتی: کالا در آینده ارائه می شود، بهای آن نیز که اکنون یعنی در زمان معامله تعیین شده است در آینده پرداخت می شود.
در حقیقت در قرارداد آتی، یک طرف قرارداد متعهد می شود که در سررسید مشخصی کالایی را با قیمت معین به طرف دیگر قرارداد بفروشد. طرف مقابل هم تعهد می کند که در آن زمان کالای مربوطه را با قیمت مورد نظر خریداری کند. عموما دو طرف وجهی را نزد واسطه به عنوان ضمانت انجام تعهداتشان می گذارند. در صورت عدم ایفای تعهد، قرار داد ابطال شده و وجه مورد نظر به طرف مقابل داده میشود. در بازارهای بورس امروزی این واسطه اتاق پایاپای است.
در اینجا لازم است به مفهوم پیمانهای آتی هم اشاره کنیم. پیمان آتی هم نوعی توافق است که مبتنی بر خرید و فروش یک دارایی در زمانی معین در آینده و با قیمتی مشخص شده است. حتی می توان قرارداد آتی را نوع خاصی از پیمان آتی دانست. عمده تفاوت قرارداد آتی و پیمان آتی آن است که قرارداد آتی در بورس معامله می شود. اما پیمان آتی در بازار فرا بورس یا OTC . تفاوت دیگر در استاندارد بودن قراردادهای آتیست. به این معنی که در بازار بورس هز میزان از دارایی مورد نظر قابل معامله نیست. عموما یک واحد مشخص به عنوان مبنی معامله در نظر گرفته میشود. همچنین زمان تحویل و تسویه هر قرارداد از پیش معین شده اما در پیمان آتی این محدودیت وجود ندارد. به عنوان مثال در بورس کالای ایران می توانید 5 قرارداد آتی سکه طلا برای تحویل در ماه شهریور خریداری کنید که هر قرارداد برابر 10 سکه طلا می باشد.
بستن موضع معاملاتی قرارداد آتی
شخصی می تواند یک قرارداد خرید آتی را خریداری کرده و بنابر آن در شش ماه آینده کالایی را با قیمتی مشخص تحویل بگیرد. این روند ساده معاملات آتیست. اما در عمل بیشتر از 90 درصد معاملات آتی به تحویل فیزیکی منجر نمی شود. چرا؟ فرض کنید شخص A قرارداد خرید 50 سکه طلا را خریداری کرده و شخص B دارنده قرارداد فروش متعهد است در تاریخ معین این تعداد سکه را به شخص A پرداخت کند. در این حالت می گوییم شخص A دارای یک موقعیت باز خرید و B دارای یک موقعیت باز فروش می باشد. حال فرض کنید شخص A بنابر دلیلی مثلا پیش بینی کاهش قیمت طلا در آینده تصمیم به بستن موقعیتش می گیرد. این کار با باز کردن یک قرارداد فروش انجام می شود. یعنی در این حالت شخص A تعهد می کند در زمان مورد اشاره 50 سکه را به شخص دیگری مثلا C تحویل دهد. با این حساب شخص C سکه های مورد نظر را در زمان مشخص از شخص B خواهد خرید و به این وسیله A موقعیت خود را بسته و قراردادهای خود را خنثی نموده است. این اتفاق می تواند بارها و بارها تکرار شود. پس به طور خلاصه بستن موقعیت با اتخاذ یک موضع معاملاتی معکوس انجام می گیرد.
این مقاله توسط آقای سید حمیدرضا عظیمی نوشته شده است.
