میزان تمرکز و سطح رقابت و یا انحصار در صنعت موضوعی است که برای اقتصاددانان، استراتژیست های کسب و کار و مراکز دولتی حائز اهمیت است. در اینجا به شرح دو روش عمده ی بررسی میزان تمرکز در صنعت می پردازیم. یکی نسبت تمرکز و دیگری شاخص Herfindahl-Hirschman .
نسبت تمرکز (CR)
نسبت تمرکز درصدی از سهم بازار است که مربوط به بزرگترین شرکتهای فعال در صنعت است. بزرگترین شرکتهای فعال در صنعت را با m نمایش می دهند و m را معمولاً ۴ در نظر می گیرند. همچنین نسبت تمرکز در صنعت را با علامت CRm نمایش می دهند مثلا به صورت CR4 . به عبارت دیگر نسبت تمرکز یا همان Concentration Ratio را می توان به صورت زیر نیز بیان نمود.
که در اینجا Si نمایش دهنده ی سهم بازار شرکت i ام است.
اگر نسبت تمرکز مطابق محاسبات بالا، به صفر نزدیک باشد، این بدان معناست که صنعت در حال مطالعه بسیار رقابتی است و سطح رقابت در این صنعت به قدری بالا می باشد که ۴ تولید کننده و فروشنده ی بزرگ فعال در بازار سهم قابل توجهی از بازار را ندارند و سهم بازار بین فروشندگان مختلف توزیع شده است. و بر عکس اگر این عدد به ۱۰۰ نزدیک شود، به معنای قدرنمند بودن ۴ رقیب بزرگ بازار است.
رایج است که اگر CR4 برای صنعت یا محصولی کوچکتر از ۴۰ درصد باشد، آن صنعت را صنعتی رقابتی می دانند که تعدد زیادی شرکت با سهم بازار اندک در آن حضور دارند. در سوی دیگر اگر CR1 بیش از ۹۰ درصد باشد، آن صنعت monopoly و انحصاری ارزیابی خواهد شد.
هر چند این شاخص، شاخصی قابل استفاده و پرکاربرد است، اما به نظر می رسد از دقت کافی برخوردار نباشد. زیرا در این محاسبات برای اندازه گیری میزان تمرکز در صنعت، بدون توجه به نحوه ی توزیع سهم بازار بین سایر تولید کنندگان (غر از ۴ تولید کننده ی بزرگ) به ارزیابی میزان تمرکز پرداخته است. از طرفی اگر شاهد جابجایی سهم بازار بین ۴ بازیگر اصلی صنعت باشیم این شاخص، بدون توجه به این تغییر همان عدد قبلی را در اختیار تحلیل گر می گذارد.
شاخص Herfindahl-Hirschman یا HHI
اما برخلاف نسبت تمرکز که ساده انگاری بیشتر در آن شده بود، در Herfindahl-Hirschman می توان تصویر دقیق تری از میزان تمرکز در صنعت را به دست اورد. HHI به سهم بازار تمام بازیگران صنعت توجه دارد و در محسابات خود سهم بازار هر تولید کننده را به توان ۲ می رساند تا وزن بازیگران اصلی را افزوده باشد. اگر فرض کنیم در صنعت مورد مطالعه n شرکت حضور دارند، شاخص HH به صورت زیر محاسبه می شود.
که در اینجا Si نمایش دهنده ی سهم بازار شرکت i ام است.
برخلاف شاخص نسبت تمرکز؛ اگر جابجایی در سهم بازار صورت گیرد، این جابجایی در محسابات HHI در نظر گرفته خواهند شد.
توجه کنید که در محاسبه ی HHI باید سهم بازار را پس از ضرب کردن در عدد ۱۰۰ وارد فرمول کرد. مثلاً اگر در صنعتی فقط یک شرکت وجود داشته باشد که ۱۰۰% سهم بازار را دارد شاخص HH برای آن صنعت ۰۰۰,۱۰ خواهد بود. که این بزرگترین عدد ممکن برای شاخص HH است. در سویی دیگر اگر فرض کنیم تعدا واحدهای فعال در صنعتی بسیار زیاد باشد که سهم هر کدام نزدیک به صفر می باشد، شاخص HH کوچکترین میزان ممکن یعنی عددی بسیار نزدیک به صفر را اختیار خواهد کرد. که یکی نمایانگر انحصار کامل و دیگر نمایانگر رقابت کامل در بازار است.
در پایان باید توجه داشت، که در استفاده از این شاخصها به منظور تصمیم گیریهای اقتصادی و کسب و کار باید به برخی موراد ریز توجه داشت. مثلاً اگر کسب و کاری قصد فعالیت در حوزه ی محلی خود را دارد، نباید به میزان شاخص تمرکز در کل کشور یا جهان توجه کند، بلکه باید با استخراج سهم بازار در منطقه مورد نظرش اقدام به تصمیم گیری کند. همچین مفهوم این شاخص در صنایه مختلف می تواند متفاوت باشد. طبیعی است که سطح تمرکز در صنعت خودرو، یا هواپیما سازی بسیار بالاتر از صنعت شکلات و سایر صنایع غذایی باشد.
منابع مورد استفاده در این مطلب:
سایت انگلیسی:
Quickmba
