هزینه های کیفیت
امروزه قیمت و کیفیت از مهمترین مزیت های رقابتی در صنایع به شمار می آیند. از این رو بررسی رابطه بین این دو مزیت رقابتی در سال های اخیر به ویژه در صنایع پیشرو و کشورهای صنعتی بسیار مورد بحث بوده است. این که بدی کیفیت چه تاثیری بر قیمت محصولات و متعاقباً درآمد شرکت خواهد داشت و نیز برای رسیدن به کیفیت مطلوب باید چقدر هزینه کنیم، بحث هزینه یابی کیفیت را جایگاهی ویژه بخشیده است.
هزینه یابی کیفیت از مباحث جدید مدیریتی است که میتواند وضعیت و عملکرد شرکت را از ابعاد مختلف مانند حسابداری بهای تمام شده (حسابداری صنعتی)، کنترل کیفیت، تعمیرات و نگهداری، زنجیره تامین، مدیریت تولید، انبارها، ایمنی و بهداشت، آموزش و بهسازی و موارد دیگر نشان دهد و با تهیه ترازنامه کیفیت در شرکت و مقایسه روند هزینه های کیفیت میتوان هزینه کیفیت در شرکت را کنترل و بهبود بخشید.
تاکید و کار بر روی مفاهیم هزینه یابی کیفیت در طول زمان، نکات مهم و ارزشمندی را مشخص کرده است که از اهمیت بالایی برخوردارند. برخی از این نکات عبارتند از:
– هزینه های کیفیت در گزارش های حسابداری به طور کامل ثبت نمی شوند و اغلب هزینه های واقعی کیفیت بسیار بیشتر از موارد گزارش شده هستند.
– هزینه های کیفیت نباید تنها در مورد فعالیت های عملیاتی و تولیدی درنظر گرفته شوند بلکه فعالیت های خدماتی و پشتیبانی نیز تاثیر عمده ای در افزایش یا کاهش هزینه های کیفیت دارند، بنابراین باید هزینه های مربوط نیز در هزینه های کیفیت مورد سنجش و ارزیابی قرار گیرند.
– کاهش هزینه های کیفیت در چارچوب برنامه های استراتژیک سازمان ها قرار دارد.
۱- هزینه های کیفیت کدامند؟
سه دیدگاه اصلی در مورد تعریف هزینه های کیفیت وجود دارد که عبارتند از:
– هزینه های رسیدن به کیفیت مطلوب از طریق طراحی و سازماندهی
-هزینه های عملیاتی واحد کنترل کیفیت تجهیزات، حقوق و دستمزد و غیره
– هزینه هایی که از کیفیت پایین و نامطلوب محصول ناشی می شود (شامل ضایعات، افت قیمت محصول و…).
در این پژوهش، هزینه کیفیت برابر با مجموع هزینه های سه گروه پیشگفته در نظر گرفته شده و تلاش بر این است سیستم هزینه ای جامعی طراحی شود که تمامی دیدگاه های هزینه ای یادشده را در برگیرد.
گام برداشتن در جهت بهبود کیفیت، به تعریف پروژه های بهبود کیفی و همزمان با آن توسعه سیستم حسابداری نیاز دارد؛ به طوری که بتوان اطلاعات مورد نیاز به منظور بررسی عملکرد پروژه های بهبود کیفیت را به دست آورد. بنابراین یک گام اساسی در کاهش هزینه ها، اصلاح و توسعه سیستم حسابداری است؛ به گونه ای که بتوان هزینه های کیفیت را محاسبه کرد و ضمن ارائه گزارش های مناسب، به اندازه گیری اثربخشی فعالیت ها و پروژه های کاهش هزینه پرداخت و راهکارهای عملی برای کنترل و بهبود هزینه های کیفیت و به تبع آن، عملیات تضمین و کنترل کیفیت ارائه کرد.
به منظور اصلاح و توسعه سیستم حسابداری باید هزینه های کیفیت را طبقه بندی کرد و به هر یک از گروه های هزینه ای، کد هزینه تخصیص داد.
به منظور اندازه گیری هزینه های کیفیت لازم است ابتدا اجزای هزینه های کیفیت شناسایی و طبقه بندی شده، سپس کلیه هزینه های مرتبط با کیفیت بر اساس آمار داده های هزینه ای موجود یا طرح مدون جمع آوری اطلاعات، مشخص و در قالب طبقه بندی شده دسته بندی شوند. تنها در این صورت است که میتوان راهکارهای مناسبی برای حذف هزینه های عمده کیفیت ارائه و اجرا کرد.
۲- طبقه بندی
کارشناسان، هزینه های کیفیت را در چهار گروه اصلی قرار میدهند. این گروهبندی در مقایسه با سایر گروهبندی های رایج، از پذیرش و مقبولیت بیشتری برخوردار است. این چهارگروه عبارتند از:
الف – هزینه های شکست درونی (درون سازمانی)
ب – هزینه های شکست برونی
ج – هزینه های ارزیابی کیفیت
د – هزینه های طرح ریزی، پشتیبانی و پیگیری کیفیت
هر یک از این گروه های اصلی نیز زیر مجموعه هایی دارند.
الف : هزینه های شکست درونی (درون سازمانی)
این هزینه ها شامل ایرادهایی است که در مراحل مختلف پیش از تحویل محصول به مشتری بروز میکنند و سازمان به روش های مختلف از قبیل بازرسی و آزمایش توسط کارکنان واحد کنترل کیفیت خود یا بازرسان خارجی به این عیوب پی میبرد و به حذف آنها اقدام میکند. زیر گروه های تشکیل دهنده این گروه عبارتند از:
۱ـ هزینه های دورریز یا اسقاطی : محصولات و اقلامی که به علت عدم انطباق با مشخصه های مهندسی تعریف شده، قابلیت ارائه به مشتریان و یا استفاده در کاربردهای دیگر را نداشته باشند، به عنوان دورریز یا اسقاط درنظرگرفته می شوند. مانند تغییر شکل ورق های فولادی به علت بالا بودن دمای کوره های لعاب .
۲ـ هزینه های تعمیر و دوباره کاری محصولات تولیدی شرکت: محصولاتی که در داخل شرکت ساخته می شوند و به دلیل مطابقت نداشتن با مشخصه های مورد نیاز، قابل استفاده نیستند، در برخی موارد با تکرار برخی فعالیت های اصلاحی یا انجام فعالیت های تعمیراتی قابل استفاده می شوند که هزینه این گونه فعالیت ها باید از فعالیت های تولیدی تفکیک و در سرفصل هزینه های کیفیت منظور شود. اصلاح سوختگی رنگ بدنه خودروها، رگلاژ کردن درهای خودرو و … مثال های این نوع هزینه ها هستند.
۳ـ هزینه های تحلیل شکست: هزینه های مربوط به بررسی و تحلیل کارشناسی علل بروز ایراد در محصول و چاره اندیشی در خصوص راه حل های رفع و جلوگیری از تکرار آنها در این زیر گروه قرار میگیرند.
کلیه هزینه های مربوط به گروه های مهندسی، R&D و مشاوران و جلسات متعددی که با حضور مدیران و کارشناسان ارشد به منظور رفع علت وقوع ضایعات تشکیل می شود، در این گروه از هزینه ها جای میگیرند.
۴ـ تعمیر واصلاح اقلام معیوب دریافتی: شامل هزینه های مربوط به آماده سازی اقلام دریافتی از تامین کنندگان مواد مورد استفاده که به علت عدم رعایت مشخصه های درخواستی از طرف تامین کننده، به شکل فعلی قابلیت به کارگیری و استفاده را ندارند و باید تعمیر یا اصلاح شوند. ( قطعات دریافتی از شرکت های طراحی و مهندسی و یا دیگر ساپلایرها ).
۵ـ هزینه های ناشی از نگهداری نامناسب مواد اولیه : هزینه های ناشی از مناسب نبودن نحوه انبارش که به صدمه دیدن اقلام مصرفی منجر می شود ، در این گروه قرار میگیرند. مثال هایی از این دست عبارتند از :
– فاسد شدن لاستیک در زیر نور آفتاب
– فاسد شدن رنگ و مواد شیمیایی به دلیل گرمای محل نگهداری
– زنگ زدگی فولاد در مجاورت رطوبت و یا ریزش باران
– افت کیفی روغن ها به دلیل نفوذ آب و یا اتمام تاریخ مصرف
– از بین رفتن محصولات کشاورزی در کارخانه های مواد غذایی
کلیه مواردی که شرایط محیطی و جوی بر کیفیت آنها تاثیر میگذارد، در این سرفصل گنجانده می شود.
۶ـ هزینه های آزمایش مجدد اقلام اصلاح شده : در صورتی که محصولی تعمیر و اصلاح شود یا دوباره کاری روی آن صورت گیرد، نیازمند بازرسی و آزمایش به منظور کسب اطمینان از قرار گرفتن در حدود تلرانس قابل قبول است. هزینه های آزمایش های مربوط باید از بازرسی و آزمایش هایی که در شرایط عادی تولید انجام می شوند، تفکیک و به طور جداگانه محاسبه شود، مانند رنگ بدنه خودروهایی که پس از پولیش کردن دوباره تست می شوند.
۷ـ هزینه درجه بندی کیفیت محصولات زیر سطح قابل قبول : هزینه ناشی از فروش محصولات با قیمتی پایینتر، به دلیل مطابقت نداشتن مشخصه های آنها با محصولات استاندارد در این زیرگروه قرار میگیرد. اگر به هر دلیل محصولات تولید شده در سطوح کیفیت درجه دو یا پایینتر ارزیابی شوند، با قیمت کمتر به فروش خواهند رسید که این کاهش درآمد را نیز میتوان به عنوان هزینه های کیفیت محاسبه کرد.
ب – هزینه های شکست برونی (برون سازمانی)
این گروه، هزینه هایی را دربرمیگیرد که پس از دریافت محصول توسط مشتری ایجاد می شوند و تا پیش از به کارگیری محصول توسط مشتری، مشخص و کشف نشده اند.
عناصر این گروه از هزینه ها عبارتند از:
۱ـ هزینه های ضمانت: این زیرگروه دربرگیرنده هزینه های گارانتی شامل هزینه های تعویض، تعمیر و یا جایگزینی محصولات، حمل و نقل و نصب مجدد است.
۲ـ هزینه های برگشت محصول توسط مشتری و شکایات مشتریان: هزینه های فعالیت هایی که برای پاسخگویی به مشتریان شاکی و جلب رضایت آنها از سوی شرکت تقبل می شود ، شامل هزینه های تماسهاس تلفنی، نفر ـ ساعت مورد نیاز برای تکمیل فرم های نظرخواهی از مشتریان و پروژه های صدای مشتری و در بعضی موارد پرداخت خسارت به مشتریان.
۳ـ هزینه های اصلاح محصولات دردست مشتریان: هزینه های تعویض، تعمیر یا جایگزینی محصولات معیوبی که شرکت برای رفع ایرادهایشان به تعویض و اصلاح اقدام میکند . در سال های اخیر بسیاری از کارخانه های خودروساز نقص فنی موجود درخودروهای فروخته شده خود را به اطلاع خریداران محصول مورد نظر میرسانند و به تعویض و اصلاح نقص فنی به صورت رایگان اقدام میکنند. چنین عملیاتی هزینه های نیروی انسانی، قطعات جایگزین و … را در بر خواهد داشت.
ج – هزینه های ارزیابی
این هزینه ها برای تعیین مطابقت یا عدم مطابقت مشخصه های محصول با ویژگی های کیفی مورد نظر صرف می شوند. برخی از زیر گروه های این گروه عبارتند از:
۱ـ هزینه های ارزیابی پیمانکاران فرعی : پیمانکاران فرعی تامین کنندگان مواد و قطعات، خدمات و محصولات مورد استفاده شرکت باید پیش از خرید مورد ارزیابی قرار گیرند و از توانایی و قابلیت آنها در برآورده کردن نیازهای شرکت اطمینان حاصل شود. همچنین هنگام ارائه محصول موردنظر و در حین مصرف نیز باید هزینه های بررسی کارشناسی شرکت عرضه کننده و سیستم های آن، جمع آوری اطلاعات بازخورد مجموعه های مصرفی و تحلیل آنها در این زیر گروه محاسبه شود.
۲ـ هزینه بازرسی و آزمایش ورودیها : این زیرگروه شامل هزینه های مربوط به بازرسی و آزمایش مواد اولیه خریداری شده در هنگام ورود به شرکت، اعزام کارشناس به محل تامین کنندگان کالاها و مواد یا استفاده از خدمات بازرسی شرکت های شخص ثالث بازرسی کننده در محل تامین کنندگان کالاست. کلیه هزینه های نیروی کار، تجهیزات، مواد مصرف شده برای آزمایش و تست های مخرب به منظورکنترل اقلام ورودی به شرکت در این گروه دسته بندی می شود.
۳ـ بازرسی و آزمایش حین فرایند : شامل هزینه فعالیت های بازرسی و آزمایش مجموعه ها و قطعات حین فرایند برای کسب اطمینان از صحت و دقت فرایندهای انجام شده بر روی آنهاست. این هزینه ها شامل هزینه نیروی کار کنترل کیفیت، تجهیزات و مواد مورد نیاز برای آزمایش و همچنین هزینه های خدمات مشاوره ای برای بازرسی و آزمایش اقلام حین تولید می شود.
۴ـ بازرسی و آزمایش محصول نهایی : هزینه بازرسی و آزمایش که بر روی محصول نهایی و به منظور تعیین پذیرش یا عدم پذیرش کالای نهایی تولید شده و مشخص کردن قابلیت ارائه محصول به مشتری انجام می شود، شامل هزینه های نیروی کار، تجهیزات و مواد است. در صورتی که کالای آماده شده برای ارسال به مشـتری، بیش از حد قابل قبول اقلام معیوب داشته باشد باید مورد بازرسی صد در صد قرار گیرد و اقلام معیـوب آن تا رسیدن به حد قابل قبول جداسازی شود. هزینه این بازرسی اضافه باید مشخص و در حسابها تفکیک شود. هزینه های بازرسی محصول نهایی به ندرت صفر می شوند زیرا به منظور جلوگیری از هزینه های بیشتر باید که محصولات نهایی مورد بازرسی قرار گیرند اما افزایش میزان اشکالات باعث می شود عمق بازرسیها بیشتر شود و هزینه های بازرسی محصول روند صعودی پیدا کند.
۵ـ هزینه های ایجاد و ممیزی سیستمهای کیفیت : شامل هزینه های فعالیت های ممیزی در مورد محصول که به منظور کسب اطمینان از صحت بازرسی و آزمون ها و کنترل انجام صحیح فرایند و مطابقت و یا ردیابی مشخصه های محصول توسط بازرسان داخلی شرکت یا بازرسان خارجی انجام می شود. این ممیزیها میتواند در مورد محصولات ورودی، نیمه ساخته یا محصول نهایی صورت گیرد. (ممیزی ISO، اندازه گیری شاخص های NPMS، ممیزی EFQM و ممیزی دیگرسیستم های کیفیت)
۶ـ هزینه های کنترل تجهیزات بازرسی و اندازه گیری: این گروه از هزینه ها شامل هزینه های مربوط به کنترل تجهیزات بازرسی و اندازه گیری و حفظ آنها در شرایط مطلوب است؛ به گونه ای که بتوان به مقادیر اندازه گیری شده توسط این دستگاه ها اعتماد کرد. عمده این هزینه ها دربرگیرنده تدارک تجهیزات مناسب و کالیبراسیون آنهاست.
۷ـ بررسی کیفیت موجودی انبارها : در صورتی که اقلام سالم خریداری شده مدت زمان طولانی و یا در شرایط نامناسب در انبارها نگهداری شوند، ممکن است کیفیت مواد افت کند؛ بنابراین موجودی انبارها در دوره های مختلف احتمالاً مورد ارزیابی قرار میگیرد. در حقیقت هزینه های مربوط به بررسی کیفیت موجودی هایی که در انبار شرکت نگهداری می شوند، به منظور کسب اطمینان از حفظ کیفیت مورد نیاز برای استفاده از آنها در تولید محصولات یا انجام بازرسی و آزمون هاست. هزینه انبارگردانی برای حسابرسی شرکت نباید در این سرفصل لحاظ شود.
د – هزینه های طرح ریزی، پشتیبانی و پیگیری کیفیت
شامل هزینه فعالیت هایی که برای جلوگیری از بروز ایرادها و خرابیها در محصولات صرف می شوند. صرف این هزینه ها باعث کاهش خرابی و ایراد در محصول تولیدی در مراحل مختلف ـ از ورود محصولات به شرکت تا تحویل محصول نهایی ـ می شود. اصلیترین زیرگروه های موجود در این گروه عبارتند از:
۱ـ هزینه های طرح ریزی کیفیت: شامل هزینه فعالیت هایی که به منظور تهیه طرح های کیفیت برای تولید محصولات مختلف، تهیه طرحهای جامع کیفیت در شرکت، سیستم اطلاعاتی کیفیت، تست قابلیت برآورده کردن نیازها و… صورت میگیرد. همچنین هزینه های تهیه، تکثیر و توزیع دستورالعملها، رویه ها وجزوه ها و مستندات مربوط به نحوه پیاده کردن طرح های تهیه شده نیز در همین گروه لحاظ می شود.
۲ـ هزینه های آموزش : هزینه های جمع آوری نیازهای آموزشی، برنامه ریزی، آماده سازی و اجرای دوره های آموزشی مورد نیاز به منظور حفظ یا ارتقای سطح کیفیت محصولات تولیدی شرکت در این زیر گروه قرار میگیرند. این آموزشها میتوانند آموزش های تخصصی چگونگی انجام کار یا آموزش های مرتبط با مفاهیم عمومی کیفیت باشند. همچنین هزینه های خرید کتب و نشریات تخصصی، تهیه و تکثیر جزوه های آموزشی، شرکت در سمینارها، ایاب و ذهاب و اقامت کارشناسان در داخل و خارج از کشور و کلیه هزینه های آموزش در این سر فصل قابل دسته بندی هستند. زیرا آموزش به منظور جلوگیری از حوادث در حین کار، کاهش خرابیها، دوباره کاریها و بهبود کیفیت در شرکت صورت می پذیرد.
۳ـ هزینه های طراحی و کنترل فرایند: هزینه فعالیت های مرتبط با بررسی قابلیتها و توانایی های فرایند و بازرسی هایی که در خط تولید شکل میگیرند و همچنین فعالیت هایی که به منظور کسب اطمینان از صحت انجام کارها در فرایند تولید انجام می شوند، در این گروه قرار دارند. این فعالیت ها به منظور پاسخگویی به چنین پرسش هایی صورت میگیرند:
وجود کدام یک از ایسـتگاه های کنترل کیفی منطقی است؟
آیا تعداد ایسـتـگاه های کنـترل کیفی کافی است؟
روش های مناسبتری برای کنترل کیفی وجود ندارد؟
استفاده از ابزارها و تجهیزات جدید توجیه کافی دارد؟
آیا استفاده از حسگرها ( سنسورها ) میتواند به کاهش هزینه های کیفیت کمک کند و یا کیفیت را افزایش دهد؟
۴ـ هزینه های گزارشدهی: گزارشدهی کیفیت، وضعیت کیفی محصول و نمرات منفی محصولات، گزارش مربوط به نتایج نظرسنجی از مشتریان، گزارش های فعالیت های بازرسی و آزمایش و دیگر گزارش های مورد نیاز مدیران میانی و ارشد شرکت، در بر گیرنده هزینه هایی است که باید در این زیر گروه قرار گیرند.در این زمینه جدای هزینه نفر – ساعت، باید هزینه های اداری مربوط را نیز در نظر گرفت.
نکته قابل توجه در مورد گروه بندی فوق و زیر گروه های مربوط، آن است که بسیاری از این زیرگروه ها در حالت عادی در سر فصل حسابداری یا اصلا دیده نشده اند یا به صورت مستقل وجود ندارند که تشخیص این حسابها یکی از اهداف اصلی سیستم حسابداری کیفیت است. به عنوان مثال، زیر گروه بازرسی و آزمون مجدد که از اجزای گروه هزینه های شکست داخلی است، معمولا در سر فصل های حسابداری وجود ندارد و حسابداران به بازرسی و آزمون های مجدد مانند بازرسی و آزمون اولیه نگاه میکنند و تفاوتی بین این دو قائل نیستند. این موضوع نیاز به تغیییر در سیستم حسابداری شرکت ها را برای تطبیق با تعاریف هزینه های کیفیت و فراهم آمدن امکان جمع آوری اطلاعات هزینه های کیفیت گوشزد میکند.
۳ – تطبیق هزینه های کیفیت با سیستم حسابداری شرکت
با توجه به سر فصل های هزینه یابی کیفیت و شرایط موجود در شرکت، هزینه های کیفیت را به سه روش زیر محاسبه میکنیم :
۱- بعضی از هزینه های کیفیت در سر فصـل های حـسـابداری شرکت وجود دارند که مبلغ مانده این حسابها جزو هزینه های کیفیت لحاظ می شود.
۲- آن دسته از هزینه های کیفیت که در صورت حساب کل شرکت دیده نمی شوند اما میتوان آنها را در حساب های معین یا تفصیلی شرکت مشاهده کرد.
۳ – هزینه هایی که در سرفصل حسـاب های کل، معین و تفصیلی دیده نمی شوند و یا با عنوان دیگری محاسبه می شوند که برای محاسبه هزینه های کیفیت باید این سر فصلها به وجود آیند.
۴ – ترازنامه هزینه یابی کیفیت
ترازنامه کیفیت نشانگر محاسبه هزینه های کیفیت به صورت ریالی است و ارتباط بین هزینه های کیفیت را آشکار میکند. با مقایسه ترازنامه کیفیت برای چند سال میتوان موثر بودن سیستم هزینه یابی کیفیت در شرکت را استدلال کرد. افزایش هزینه های ارزیابی و پیشگیری، کاهش هزینه های شکست درونی و برونی را به همراه خواهد داشت و عکس این قضیه نیز صادق است. بر این اساس، هزینه های شکست درونی و برونی در سمت راست ترازنامه کیفیت و هزینه های ارزیابی و پیشگیری در سمت چپ محاسبه می شود. با توجه به بالا بودن هزینه های شکست درونی و برونی نسبت به هزینه های ارزیابی و پیشگیری، برای تراز کردن ترازنامه باید تفاوت مبلغ هزینه های شکست درونی و برونی و هزینه های ارزیابی و پیشگیری را با عنوان هزینه های کیفی قابل کنترل به وقوع پیوسته نشان داد که کاهش این هزینه ها در بلند مدت را باید اثربخش بودن سیستم هزینه یابی کیفیت تلقی کرد.
پس از تهیه ترازنامه کیفیت، مبلغ ریالی هزینه شکست برونی بسیار حائز اهمیت است. مشکلاتی که پس از تحویل محصول بروز میکند، تا حدود قابل توجهی بیانگر ناکارآمد بودن و ضعف روش های کنترل کیفیت است که این عامل را میتوان از طریق پیگیری و افزایش بودجه هزینه پیشگیری طرحریزی کیفیت، و هزینه طراحی و کنترل فرایند بازرسی و هزینه گزارشدهی بهبود بخشید. توجه به دلایل شکست برونی میتواند بیانگر مواردی باشد که احتمالاً از دید کارشناسان شرکت دور مانده است؛ از این رو میتوان از گزارش های مربوط به منظور بهبود فرایند طراحی کیفیت استفاده کرد.
شرکت XX سهامی عام
ترازنامه کیفیت
برای دوره مالی منتهی به xx/xx/xx
۵ – نتایج پژوهش
۱ـ۵ ـ گزارش هزینه های کیفیت و سیستم های ردیابی خطا : پس از محاسبه ترازنامه کیفیت میتوان با توجه به سهم هر یک از هزینه های کیفیت، از مجموع هزینه کیفیت گزارش تهیه و هزینه های عمده کیفیت شرکت را دسته بندی کرد. سپس از طریق تمرکز بر هزینه های عمده کیفیت، به تهیه سیستم ردیابی خطا اقدام کرد و دلایل هزینه های کیفیت را مورد بحث قرار داد.
۲ـ ۵ ـ گزارش هزینه های ضایعات و دوباره کاری بر اساس علت بروز خطا : با مشخص شدن زیرمجموعه های هزینه های شکست درونی میتوان درخصوص وضعیت ضایعات و همچنین دوباره کاری از نظر مبلغ ریالی، دلایل،برنامه ریزی برای تعدیل آنها و.. بحث و تصمیم گیری کرد.
با توجه به طبیعی بودن حدی از ضایعات و دوباره کاری به ویژه در صنایعی که محصولات پیچیده تری را تولید میکنند، تاکید ما باید بر ضایعات و دوباره کاری های بیش از حد انتظار باشد.
۳ـ۵ ـ گزارش تحلیل اثرات وجود سیستم کنترل کیفیت و سیستم تضمین کیفیت بر کیفیت نهایی محصول: عواملی را که نشان دهنده کارایی و اثر بخشی سیستم کنترل کیفیت هستند، میتوان با توجه به وضعیت روند نمره منفی خودرو، وضعیت شکایات مشتریان، کاهش هزینه شکست برونی و مواردی از این دست مورد ارزیابی قرار داد.با مشخص کردن شاخص های مناسب برای سیستم کنترل کیفیت و محاسبه آنها میتوان تحلیل مناسبتری را در این زمینه ارائه داد.
۴ـ۵ ـ گزارش ارزیابی عملکرد پیمانکاران: با محاسبه هزینه ارزیابی پیمانکاران فرعی، تامین کنندگان مواد، قطعات و خدمات میتوان وضعیت تعهد پیمانکاران به کیفیت محصولاتشان را مورد ارزیابی قرار داد. در صورت بالا بودن این دسته از هزینه های کیفیت، تاکید بر عواملی مانند پروژه ارزیابی پیمانکاران، شرایط تنظیم قراردادها، مذاکره با سازندگان جدید و سایر راهکارها ضروری است.
۵ـ۵ ـ گزارش مقایسه ای هزینه های پیشگیری از خطا در برابر کاهش هزینه های خطا: با مقایسه هزینه های پیشگیری و هزینه های شکست درونی و برنامه ریزی درخصوص هزینه های قابل کنترل به وقوع پیوسته، میتوان دلایل و مبالغ این هزینه ها را مشخص و راهـکارهای لازم را برای کاهش آنها ارائه کرد. در صورتی که شرکت هزینه های پیشگیری و ارزیابی را افزایش دهد، میتوان کاهش هزینه های شکست درونی و برونی را انتظار داشت؛ در غیر این صورت مشکلات اساسی در سیستم کیفیت شرکت وجود دارد.
۶ـ۵ ـ گزارش بررسی کارایی سیستم ردیابی علت خطا : با مقایسه روند ترازنامه کیفیت در طول حداقل سه سال و با در نظر گرفتن حجم تولید، استانداردهای جدید کیفیت ، پیشرفت تکنولوژی ابزار وتجهیزات جدید کنترل کیفیت میتوان به تأثیر سیـستم ردیابی خطا در سازمان پی برد.
۷ـ۵ ـ هزینه های کنترل کیفیت در برابر ضایعات : پس از تهیه ترازنامه کیفیت و مقایسه آن با جمع مانده حساب های ذیل میتوان نسبت ضایعات را با جمع هزینه های کنترل کیفیت و همچنین روند گذشته مقایسه کرد و در انتها برنامه ریزی مطلوبی برای کنترل و کاهش ضایعات انجام داد. با توجه به این که وجود ضایعات در شرکت ها بدیهی است اما میزان ضایعات معقول باید مشخص شود و در حقیقت تلاش ما باید در جهت کنـترل ضایعات بیش از اندازه معقول باشد.
۸ـ۵ ـ بررسی و ارزیابی روشهای انبارداری : با محاسبه مبلغ ریالی مربوط به کنترل کیفی اقلام موجود در انبارها میتوان درخصوص کارا بودن روش های دپوی مواداولیه، چیدمان و شرایط نگهداری مطلوب مواد اولیه اظهار نظر کرد. در این زمینه مقایسه مبلغ ریالی با سال های پیش و دلایل افت کیفی مواد و موجودی های انبار به کارشناسان کمک میکند تا بتوانند درخصوص برنامهریزی و رفع مشکلات احتمالی اقدام کنند.
۹ـ۵ ـ بررسی و ارزیابی اثربخشی روش های بسته بندی و حمل و نقل : این نوع هزینه جزء هزینه های شکست درونی محاسبه می شود؛ هر چند محاسبه آن مشکل و بر اساس تخمین است. شکسته شدن اقلام در حین حمل و نقل، واژگون شدن جعبه ها و پالت ها، حوادث هنگام جابه جایی اقلام و … را میتوان جزء هزینه های کیفیت این مبحث تلقی کرد. هرچند محاسبه مبلغ ریالی این نوع از هزینه ها با مشکلات خاص خود روبه روست اما میتوان با نظرات کارشناسی و تجارب قبلی به صورت تخمینی آنها را محاسبه کرد.
۱۰ـ۵ ـ بررسی و ارزیابی کارایی شرکت های تامین کننده : با توجه به محاسبه هزینه های ارزیابی کیفیت که در ترازنامه توضیح داده شده است، کارشناسان میتوانند عملکرد تامینکنندگان قطعات را درخصوص کیفیت قطعات و مواد ارزیابی کنند و در صورت بالا بودن این دسته از هزینه ها، راهکارهای مناسب برای بهبود قطعات و مواد دریافتی از تامین کنندگان ارائه دهند. از جمله این موارد اجرای پروژه ارزیابی سازندگان، تاکید بر کیفیت در زمان تنظیم قرارداد با سازندگان و … است.
۶- خلاصه
در این گزارش ابتدا مفاهیم هزینه یابی کیفیت معرفی شد. هزینه یابی کیفیت پیش نیاز سنجش کارایی و اثربخشی فعالیت ها و پروژه های بهبود در شرکت هاست. هزینه یابی کیفیت در سه مرحله اساسی قابل اجراست:
۱- تعیین گروه بندی هزینه ها
۲- تدوین سر فصل های حسابداری و تطبیق و به روز کردن سیستم حسابداری شرکت
۳- جمع آوری داده های عملیات شرکت و تحلیل نتایج
در ادامه گزارش، پس از تعاریف مختلف از هزینه های کیفیت، طبقه بندی هزینه های کیفیت بر اساس جامع ترین تعریف صورت گرفت. نتیجه نهایی این گروه بندی، یک ساختار درختی از هزینه های کیفیت بود که کل این هزینه ها را در چهار گروه اساسی (هزینه های شکست درونی، هزینه های شکست برونی، هزینه های ارزیابی و هزینه های پیشگیری) دسته بندی میکرد و هر گروه نیز زیرگروه های مربوط به خود را داشت.
پس از طراحی و معرفی نمودار طبقه بندی هزینه های کیفیت، هزینه های کیفیت با سر فصل های حسابداری شرکت تطبیق داده شد. در این مرحله بعضی از هزینه های کیفیت در سر فصل حساب های شرکت وجود داشت و گروهی از هزینه های کیفیت را میبایستی در حساب های معین و تفصیلی جست وجو کرد و در مواردی که هزینه کیفیت جزء دو گروه بالا نبود، سر فصل های جدید برای اعمال در سیستم حسابداری ارائه شد.
در بخش پایانی گزارش، نحوه استفاده از داده های سیستم هزینه یابی کیفیت برای تهیه ترازنامه کیفیت و گزارش های مفید شرح داده شد.
تهیه کنندگان:
جمشید اقبالپور، معاونت طرح و برنامه شرکت پارس خودرو، عضو هیئت علمی دانشگاه
علی اصغر رجبی، کارشناس ارشد مدیریت مالی، معاونت طرح و برنامه پارس خودرو
منابع:
۱ ) بی . جی . دیل و جی . جی . پلانک، هزینه یابی کیفیت، ترجمه فرانک جواهر دشتی و محمد ابراهیم آهویی، تهران،سازمان مدیریت صنعتی،۱۳۸۱٫
۲) سید حسینی سید محمد، برنامه ریزی نگهداری و سیستم کنترل موجودی، فرایندها و مدل های پیش بینی، تهران، نشر هوای تازه، ۱۳۸۰ .
